ابوریحان محمد بن احمد بیرونی
ابوریحان محمد بن احمد بیرونی از دانشمندان بزرگ ایران در علوم حکمت و اختر شناسی و ریاضیات و تاریخ و جغرافیا است که ازشمار زبردستترین حسابدان و آخرین ریاضیدان برجستهی دورهی اسلامی و از بزرگترین مفاخر تاریخ ایران به شمار میآید. وی به تکمیل و تصحیح روشهای قدیمی انجام چهار عمل اصلی حساب پرداخت و روشهای جدید و سادهتری برای آنها اختراع کرد. در واقع، کاشانی را باید مخترع روشهای کنونی انجام چهار عمل اصلی حساب (به ویژه ضرب و تقسیم) دانست. کتاب ارزشمند وی با نام مفتاح الحساب کتابی درسی، دربارهی ریاضیات مقدماتی است و آن را از نظر فراوانی و تنوع مطالب و صریحی بیان ، سرآمد همهی آثار ریاضی سدههای میانه میدانند.
ابوریحان بیرونی در حوالی خوارزم متولد شده و از این جهت به بیرونی یعنی خارج خوارزم معروف شده است وی نزد ابو نصر منصور علم آموخت و در 17 سالگی از حلقه ای که نیم درجه به نیم درجه مدرج شده بود، استفاده کرد تا ارتفاع خورشیدی نصف النهار را رصد کند و بدین ترتیب عرض جغرافیایی زمینی آن را استنتاج نماید ؛ چهار سال بعد برای اجرای یک رشته از این تشخیص ها نقشه هایی کشید و حلقه ای به قطر 15 ذراع تهیه کرد که سرانجام در 9 خرداد ، ماه گرفتگی را رصد کرد . وی همچنین با ابن سینا و پزشک برجسته ی بخارایی به مکاتبات تندی در باره ماهیت و انتقال گرما و نور پرداخت .
خوارزمشاهی در طول زندگی اشمنزلت عظیمی داشته است .در حدود سال 404 هجری قمری به خوارزم مراجعت کرده ، موقعی که سلطان محمود غزنوی خوارزم را گرفت در صدد قتل او برآمد و به شفاعت درباریان از کشتن وی در گذشت و او را در سال 408 هجری در سفر محمود به هندوستان، ابوریحان همراه او بود و در آنجا با حکما و علماء هند معاشرت کرد و زبان سانسکریت را آموخت .
علایق بیرونی بسیار گسترده بود وی از فلسفه و رشته های نظری نیز بی اطلاع نبود اما گرایش او به شدت به سوی مطالعه پدیده های قابل مشاهده در طبیعت و در انسان معطوف بود . وی جذب آن رشته هایی می شد که در آن زمان به تحلیل ریاضی درآمدند.
نظر پردازی، نقش کوچکی در تفکر او ایفا می کرد وی بر بهترین نظریه های علمی زمان خود تسلط کامل داشت اما دارای ابتکار و اصالت زیادی نبود و نظریه های تازه ای از خود نساخت
ابوریحان بیرونی در سال 440 هجری در سن 78 سالگی در غزنه بدرود حیات گفت.